5 Cách Cải Thiện Kỹ Năng Viết Học Thuật (Dựa Trên Nghiên Cứu Khoa Học)

Trong thế giới học thuật, viết không đơn thuần là ghi lại kết quả nghiên cứu - mà còn là công cụ để thuyết phục, truyền đạt và lan tỏa tư duy khoa học. Tuy nhiên, nhiều người viết, đặc biệt là sinh viên sau đại học, lại cho rằng cần dùng văn phong thật "cao siêu" mới được chấp nhận đăng bài. Trên thực tế, rất nhiều biên tập viên của các tạp chí uy tín từng chia sẻ rằng: "Chúng tôi chấp nhận bài viết bất chấp cách viết của nó." Điều đó không có nghĩa là cách viết không quan trọng – mà là, thứ thực sự quan trọng không nằm ở độ phức tạp của câu chữ, mà ở độ rõ ràng và khả năng giúp người đọc hiểu nhanh, nhớ lâu.

Khoa học ngôn ngữ và tâm lý học nhận thức đã chỉ ra những đặc điểm cụ thể khiến câu văn trở nên dễ hiểu hơn. Dưới đây là 5 nguyên tắc được chứng minh bằng nghiên cứu thực nghiệm, có thể áp dụng ngay trong bài viết nghiên cứu, luận văn hay bài đăng học thuật.

1. Dùng câu chủ động – đọc nhanh hơn, hiểu dễ hơn

Câu chủ động giúp người đọc dễ dàng nhận ra ai là người hành động và hành động đó là gì. Cấu trúc chủ ngữ – động từ – tân ngữ phản ánh đúng cách bộ não con người xử lý thông tin: theo mối quan hệ nhân quả. Khi dùng câu bị động, tác nhân thực hiện hành động thường bị ẩn hoặc đặt ở cuối câu, khiến người đọc mất nhiều thời gian để giải mã mạch câu.

Nghiên cứu cho thấy người đọc hiểu câu chủ động nhanh hơn khoảng 33% so với câu bị động, và khả năng hiểu sai nội dung trong câu bị động cao hơn tới 25%. Ngoài ra, câu chủ động thường ngắn gọn hơn, ít từ hơn, do không cần thêm cấu trúc "to be" và quá nhiều giới từ.

2. Dùng danh từ cụ thể hoặc nhân vật rõ ràng làm chủ ngữ

Những câu có chủ ngữ là nhân vật cụ thể – như người, tổ chức, tác giả hoặc công trình nghiên cứu – giúp người đọc hình dung nội dung dễ hơn. Ngược lại, việc dùng các khái niệm trừu tượng như sự phân tích, tác động, nhận định… làm chủ ngữ có thể khiến câu văn trở nên mơ hồ, nặng nề và khó xử lý.

Bộ não con người ghi nhớ tốt hơn khi được kể lại “những gì ai đã làm”, thay vì “những khái niệm gì đã xảy ra”. Câu văn có nhân vật rõ ràng không chỉ dễ hiểu hơn mà còn mang tính kể chuyện – một yếu tố rất hiệu quả trong việc truyền đạt thông tin phức tạp.

3. Hạn chế dùng đại từ không có gốc rõ ràng

Một lỗi phổ biến trong viết học thuật là lạm dụng đại từ như this, that, it, they, mà không kèm danh từ cụ thể để người đọc biết những đại từ đó đang thay cho điều gì. Việc này khiến người đọc phải dừng lại, truy ngược lại đoạn trước, và đôi khi vẫn không thể xác định được chủ thể được nói tới.

Khi người viết tiết kiệm vài từ bằng đại từ, người đọc lại phải tiêu tốn năng lượng trí nhớ để đi tìm đối tượng tham chiếu. Tình trạng này khiến tốc độ đọc giảm và mức độ hiểu sai tăng lên đáng kể.

4. Ưu tiên động từ hành động – thay vì động từ trạng thái

Động từ hành động giúp tăng tính cụ thể, rõ ràng và giàu hình ảnh trong câu văn. Ví dụ như trình bày, phân tích, bác bỏ, lập luận, đề xuất, chứng minh… đều giúp người đọc hình dung được hành động đang diễn ra. Ngược lại, các động từ trạng thái như là, trở thành, có vẻ như, được coi là khiến câu văn trở nên trì trệ, trừu tượng và thiếu sức gợi.

Một số nghiên cứu về ngôn ngữ cho thấy, khi đọc động từ hành động, não bộ kích hoạt cả hệ thần kinh vận động – giúp người đọc phản ứng nhanh và ghi nhớ tốt hơn. Ngay cả ở người bị sa sút trí tuệ, các động từ hành động vẫn là nhóm từ được ghi nhớ lâu nhất.

5. Giữ chủ ngữ và động từ gần nhau

Người đọc hiểu được cấu trúc câu bằng cách xác định nhanh ai là chủ thể (chủ ngữ) và họ đang làm gì (động từ). Khi có quá nhiều cụm từ chen giữa hai yếu tố này, người đọc dễ bị lạc trong câu, thậm chí quên mất câu đang nói về điều gì. Đây là lỗi phổ biến khi người viết muốn "trang trí" câu bằng các mệnh đề phụ, khiến câu bị nén quá mức.

Khi chủ ngữ và động từ được đặt gần nhau, người đọc dễ bắt nhịp và hiểu câu một cách trôi chảy. Nếu cần mở rộng hoặc bổ sung thông tin, nên tách câu thành hai phần hoặc đặt mệnh đề phụ sau mệnh đề chính.

Viết học thuật là viết để người khác hiểu – không phải viết để gây ấn tượng

Viết học thuật không cần phức tạp để trở nên uy tín. Ngược lại, trong môi trường học thuật hiện đại – nơi thời gian đọc và khả năng xử lý thông tin là có hạn – sự rõ ràng, cụ thể, và dễ tiếp cận chính là tiêu chí hàng đầu để một bài viết được công bố và tạo ảnh hưởng. 5 nguyên tắc trên không chỉ giúp nâng cao chất lượng viết, mà còn tăng cơ hội kết nối với độc giả, đồng nghiệp và cộng đồng khoa học quốc tế.

Nguồn tham khảo bài viết: 5 Science-Backed Ways to Improve Academic Writing | Yellowlees Douglas | Insight Higher Ed

• viết học thuật