Chọn ngành học từ năm cuối trung học, khi điền đơn ứng tuyển Đại học là yêu cầu thường thấy đối với các học sinh. Tuy nhiên, việc thay đổi ngành học cũng xảy ra khá thường xuyên sau đó. Một số báo cáo cho biết, luôn có khoảng 30% sinh viên sẽ đổi chuyên ngành của mình ít nhất một lần. 

Sinh viên thường nhận được nhiều lời khuyên về việc chọn một chuyên ngành, phần lớn đến từ gia đình và bạn bè. Khảo sát cho thấy, có khá ít các em tìm kiếm lời khuyên từ các cố vấn học thuật của mình và/hoặc cho rằng lời khuyên đó không thực sự hữu ích. Có thể nguyên nhân cho việc này đến từ việc có một số hiểu sai thường thấy về việc lựa chọn chuyên ngành.

Lầm tưởng 1: Sinh viên khối ngành STEM luôn kiếm được nhiều tiền nhất

Đúng là khoa học máy tính và kỹ thuật đứng đầu tất cả các bảng xếp hạng về mức lương trung bình, tuy nhiên mức lương trong các chuyên ngành cụ thể thực ra lại khác nhau rất nhiều.

Douglas A. Webber, phó giáo sư kinh tế tại Đại học Temple, người nghiên cứu về thu nhập, cho biết: “Sinh viên và phụ huynh thường khá nhanh nhạy về các ngành học có thể được trả nhiều tiền lương nhất, nhưng họ lại không mấy quan tâm tới tầm quan trọng của sự khác biệt trong chuyên ngành. Ông chỉ ra một ví dụ: Có ¼ những người có thu nhập cao nhất theo học chuyên ngành tiếng Anh và họ đã kiếm được nhiều tiền hơn trong suốt cuộc đời của mình - so với ¼ dân số có thu nhập thấp nhất lại là các kỹ sư hóa học.

Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu các em không bao giờ sở hữu những mức lương đứng đầu? Ngay cả những sinh viên tốt nghiệp tiếng Anh hoặc lịch sử, những người chỉ kiếm được trên mức thu nhập trung bình cả đời nhờ vào chuyên ngành của họ thì tiền lương của họ cũng đã khá tốt khi so sánh với những sinh viên tốt nghiệp trong các lĩnh vực điển hình như kinh doanh hoặc STEM.

Lấy thu nhập trung bình cả đời của các chuyên ngành kinh doanh- chuyên ngành đại học phổ biến nhất, sinh viên tốt nghiệp thường kiếm được 2,86 triệu đô la trong suốt cuộc đời. Khi bạn so sánh những sinh viên tốt nghiệp ngành kinh doanh với những người tốt nghiệp những chuyên ngành được coi là lương thấp, bạn sẽ thấy rằng những người có mức lương trên trung bình trong lĩnh vực của họ thực ra cũng không thua những người tốt nghiệp ngành kinh doanh là mấy. Ví dụ, một sinh viên chuyên ngành tiếng Anh có thể kiếm được 2,76 triệu đô la trong đời, chuyên ngành tâm lý học 2,57 triệu đô la và chuyên ngành lịch sử 2,64 triệu đô la.

Lầm tưởng 2: Phụ nữ có lợi thế lớn hơn

Phụ nữ hiện chiếm đa số trong các trường đại học, chiếm 56% số sinh viên nhập học vào mùa thu này (theo số liệu 2017). Họ cũng có nhiều khả năng tốt nghiệp hơn nam giới.

Nhưng khi chọn một chuyên ngành, những gì phụ nữ chọn có xu hướng thiên về các lĩnh vực được trả lương thấp hơn, chẳng hạn như giáo dục và dịch vụ xã hội- theo như báo cáo mà Trung tâm Giáo dục và Lực lượng Lao động của Đại học Georgetown công bố vào cuối năm 2017. Chỉ cần nhìn vào một số lĩnh vực được trả lương cao nhất và tỷ lệ phụ nữ theo học chuyên ngành là có thể  thấy được vấn đề: kinh tế học (31 phần trăm), kỹ thuật hóa học (28 phần trăm), khoa học máy tính (20 phần trăm), kỹ thuật điện (10 phần trăm), kỹ thuật cơ khí ( 8 phần trăm).

Anthony P. Carnevale, giám đốc trung tâm Georgetown cho biết: “Phụ nữ không thể giành chiến thắng ngay cả khi họ chiếm ưu thế ở mọi cấp học cao hơn”. 

Tiến sĩ Carnevale không suy đoán lý do phụ nữ đưa ra lựa chọn của họ. Nhưng ông lưu ý rằng nếu tỷ lệ phụ nữ trong các lĩnh vực mà nam giới chiếm ưu thế chỉ tăng 10% thì khoảng cách trả lương theo giới sẽ thu hẹp đáng kể.

Lầm tưởng 3: Chọn ngành học quan trọng hơn chọn trường đại học

Thực tế không phải như vậy. Tại bảy tiểu bang - Arkansas, Colorado, Minnesota, Tennessee, Texas, Virginia và Washington - sinh viên có thể tìm kiếm cơ sở dữ liệu công khai về thu nhập ban đầu của sinh viên tốt nghiệp các trường trong tiểu bang. Và những cơ sở dữ liệu đó cho thấy rằng những sinh viên tốt nghiệp từ các trường chọn lọc hơn có xu hướng kiếm được nhiều tiền hơn. Xét cho cùng, trường đại học càng tốt thì cơ hội mạng lưới nghề nghiệp càng tốt, nhờ mối quan hệ với các cựu sinh viên, cha mẹ của các bạn cùng lớp và cuối cùng là chính các bạn cùng lớp.

Những sinh viên này có nhiều khả năng theo đuổi các chuyên ngành trong các lĩnh vực được trả lương thấp hơn vì mạng lưới của họ giúp họ có được công việc tốt. Các chuyên ngành nghệ thuật, nhân văn và khoa học xã hội phổ biến hơn trong các trường đại học có xếp hạng ưu tú hơn là ở các trường khác - nơi sinh viên có xu hướng chọn các chuyên ngành phổ biến như kinh doanh, giáo dục và y tế. Nhìn chung, hơn một nửa số học sinh tại các trường đại trà thường chọn theo các môn học tập trung vào nghề nghiệp.

Sinh viên tại các trường đại học chọn lọc cao thường có cơ hội khám phá trí tuệ của họ khi chưa tốt nghiệp bởi họ sẽ được đào tạo về nghề nghiệp ở bậc sau đại học, hoặc có thể tiếp cận mạng lưới giúp họ có những công việc hàng đầu, bất kể chuyên ngành đại học của họ là gì,” Tiến sĩ Carnevale nói.

Họ cũng có nhiều khả năng có hai chuyên ngành hơn so với sinh viên tại các trường Đại học khác, những người có xu hướng hạn chế hơn về tài chính và phải đi làm thêm, khiến cho thời gian học gấp đôi chuyên ngành ít hơn.

Tip: Các chuyên ngành bổ sung với các yêu cầu trùng lặp sẽ có tính linh động hơn, nhưng sở hữu bằng cấp với hai chuyên ngành không liên quan có thể mang lại lợi thế lớn hơn trên thị trường việc làm, Richard N. Pitt, phó giáo sư xã hội học tại Đại học Vanderbilt, người đã nghiên cứu sự nổi lên của chuyên ngành kép, cho biết. Ông nói: “Điều đó sẽ giúp vốn kiến thức của các em tăng lên”. 

Lầm tưởng 4: Các chuyên ngành thuộc khối giáo dục khai phóng sẽ không có việc làm

Giáo dục khai phóng là mục tiêu yêu thích của các chính trị gia, với lời chào mừng mới nhất đến từ thống đốc bang Kentucky, Matt Bevin. “Nếu bạn đang học về khiêu vũ diễn xuất, thì Chúa sẽ phù hộ cho bạn, nhưng hiện tại lại không có nhiều công việc ở Mỹ tìm kiếm những người có kỹ năng đó.” Thống đốc Bevin cho biết trong một bài phát biểu của mình.

Khiêu vũ diễn xuất có thể không phải ngành nghề phổ biến trên thị trường, nhưng các kỹ năng, năng lực mà khối ngành khai phóng chú trọng - đó là viết, tổng hợp, giải quyết vấn đề thì lại luôn được các nhà tuyển dụng săn đón. Một nghiên cứu năm 2017 của David J. Deming - phó giáo sư giáo dục và kinh tế tại Harvard cho thấy, những công việc đòi hỏi cả kỹ năng mềm và kỹ năng tư duy đã chứng kiến ​​mức tăng trưởng việc làm và mức lương được trả lớn nhất trong ba thập kỷ qua.

Một cú sốc đối với nhiều sinh viên các khối ngành khai phóng là rất khó để tìm được một công việc đầu tiên. Nhưng một nghiên cứu của Burning Glass Technologies- một công ty có trụ sở tại Boston chuyên phân tích xu hướng thị trường việc làm kết luận rằng, nếu sinh viên tốt nghiệp các chuyên ngành này có thể thành thạo một trong tám kỹ năng kỹ thuật, chẳng hạn như phương tiện truyền thông xã hội hoặc phân tích dữ liệu, thì triển vọng của họ sẽ có được các công việc dành cho người mới bắt đầu trong thị trường lao động sẽ tăng lên đáng kể.

Niềm tin từ lâu của phụ huynh và sinh viên rằng sinh viên tốt nghiệp các khối ngành khai phóng sẽ không có việc làm có lẽ đã không còn chính xác trong nền kinh tế hiện đại, nơi công việc đòi hỏi sự kết hợp của các kỹ năng đa dạng, chứ không dễ dàng gói gọn trong một chuyên ngành đại học. George Anders, tác giả cuốn sách “You Can Do Anything: Sức mạnh đáng ngạc nhiên của một nền giáo khai phóng 'vô dụng'” đã mô tả trong cuốn sách của mình rằng những sinh viên tốt nghiệp trong lĩnh vực triết học, xã hội học và ngôn ngữ học thường có được các công việc đa dạng như bán hàng, tài chính và nghiên cứu thị trường.

“Một khi các lãnh đạo thấy các sinh viên tốt nghiệp khối ngành khai phóng làm việc, họ sẽ bắt đầu nghĩ rằng mình càng cần nhiều nhân sự như vậy hơn nữa.” - ông Anders nói.

Lầm tưởng 5: Quan trọng là phải chọn chuyên ngành từ sớm 

Tại sao phải vội vàng chọn một lĩnh vực nghiên cứu trước khi có được những trải nghiệm đủ đa dạng để cân nhắc, ví dụ như du học, các hoạt động ngoại khóa hay học thêm một môn tự chọn ấn tượng?

Trong số những sinh viên cho biết họ cảm thấy gắn kết với chuyên ngành của mình khi bắt đầu học đại học thì có tới 20% đã chọn bắt đầu một chuyên ngành mới sau khi kết thúc năm học đầu tiên, theo một cuộc khảo sát quốc gia của Đại học California, Los Angeles.

Thay đổi chuyên ngành có thể khiến các em mất một hoặc hai học kỳ, đặc biệt nếu các em chuyển sang một ngành không liên quan đến lựa chọn đầu tiên của mình. Để giảm thiểu rủi ro đó, một số trường, bao gồm Đại học Bang Arizona, Đại học Bang Georgia và Đại học Lehman ở Bronx, đã tạo ra các “chuyên ngành tổng hợp” - gồm nhóm các chuyên ngành thuộc một lĩnh vực học thuật lớn hơn.

Timothy Renick, phó giám đốc bang Georgia và phó chủ tịch phụ trách quản lý tuyển sinh và thành công của học sinh cho biết: “Chúng tôi đã hạn chế việc để sinh viên chọn chuyên ngành của mình khi họ nhập học”. 

Thay vào đó, tất cả sinh viên sắp nhập học sẽ chọn một trong bảy chuyên ngành tổng hợp, đại diện cho các lĩnh vực học tập và lao động lớn, chẳng hạn như kinh doanh, giáo dục và STEM. Học kỳ đầu tiên, sinh viên tập hợp trong các cộng đồng học tập và đăng ký một chuỗi các khóa học giáo dục phổ thông trong tổng thể chuyên ngành đó. Chương trình được thiết kế để sinh viên biết được sự khác biệt giữa các chuyên ngành trong lĩnh vực này.

Tiến sĩ Renick cho biết: “Sinh viên trong chuyên ngành kinh doanh của chúng tôi hiểu được sự khác biệt giữa tài chính, kế toán, quản lý và tiếp thị để họ có thể chọn chuyên ngành của mình từ một góc độ hiểu biết nhất định. Họ sẽ quyết định chuyên ngành của mình vào cuối năm nhất”.

Lầm tưởng 6: Bạn cần một chuyên ngành 

Một số trường Đại học, bao gồm Đại học Indiana và Cao đẳng Bang Evergreen, cho phép sinh viên bỏ qua danh sách chính thức của các chuyên ngành và cấu trúc khóa học. Will Shortz, biên tập viên trò chơi ô chữ cho The Times, đã thiết kế bộ sưu tập bí ẩn của ông tại Indiana.

Christine Ortiz, một trưởng khoa tại Viện Công nghệ Massachusetts, cho biết: “Các chuyên ngành không thực tế và nhiều hạn chế”, ông cũng dự định thiết kế một trường đại học phi lợi nhuận mới sẽ không có chuyên ngành, và cũng không có bài giảng hay lớp học.

“Các chuyên ngành là kết quả của cấu trúc học thuật của trường đại học, gắn liền với các ngành học cổ điển. Không có lý do gì chúng cần được ‘đóng hộp’ như vậy. Họ không tính đến các lĩnh vực mới nổi cần vượt qua các quy tắc. "

Các chuyên ngành có xu hướng tụt hậu so với những thay đổi tại nơi làm việc. Không có gì ngạc nhiên khi ít hơn một phần ba sinh viên tốt nghiệp đại học làm việc trong các công việc liên quan đến chuyên ngành của họ. Tiến sĩ Webber of Temple cho biết việc chọn một công việc dựa trên nhu cầu ngày nay là rất rủi ro, đặc biệt là nếu nghề nghiệp đang bị đe dọa bởi tự động hóa.

“Tôi sẽ phản đối việc học chuyên ngành kế toán,” anh ấy nói, “hoặc bất cứ thứ gì mà máy tính có thể được lập trình để làm.” - ông nói. 

Bài viết được biên dịch từ bài viết gốc của Jeffrey J. Selingo - Tác giả cuốn sách “There Is Life After College: What Parents and Students Should Know About Navigating School to Prepare for the Jobs of Tomorrow.” (Tạm dịch: “Cuộc sống sau đại học: Những điều cha mẹ và học sinh cần biết về tìm kiếm trường học để chuẩn bị cho công việc trong tương lai"). 

Bài viết gốc được đăng trên tờ The New York Times

• chuyên ngành đại học
• chọn ngành